Zorunlu askerlik dayatmasının sürdürüldüğü, buna karşılık vicdani ret hakkının halen tanınmadığı bir ülkede yaşıyoruz. Devletin bu hakkı ısrarla tanımaması bir yana, vatandaşların da, vicdani ret nedir, vicdani retçi kimdir, pek bilgi sahibi olduğu söylenemez.
Vicdani ret, kişinin politik görüşleri, ahlaki değerleri veya dini inançları gereği zorunlu askerlik hizmetini yerine getirmeyi reddetmesi olarak tanımlanır. Zorunlu askerliği reddeden kişiye vicdani retçi denir.
Din ve vicdan özgürlüğü kapsamında temel bir insan hakkı olan vicdani ret, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda dayanağı olan, Türkiye’nin tarafı olduğu uluslararası sözleşmelerce tanınan bir hak.
Türkiye’de 1989 yılında gerçekleşen ilk vicdani ret açıklamasından bu yana yüzlerce insan vicdani retçi olduğu gerekçesiyle askerlik yapmak istemediğini ilan etti.
Bugün askerlik çağı gelmiş olmasına rağmen yasal bir mazereti bulunmayan erkekler, bakaya veya yoklama kaçağı olarak adlandırılır, herhangi bir yerde GBT (Genel Bilgi Taraması) uygulamasına takıldıklarında, zannedildiği gibi, zorla askeri birliğe teslim edilmezler. Kendilerine, “15 gün içinde askerlik işlemlerini başlatacaklarına” dair, önceden hazırlanmış bir tutanak imzalatılır. Bunun gereğini yerine getirmeyenler idari para cezası ile karşı karşıya kalırlar.
Türkiye’de vicdani retçiler bugün 90’lı yıllardaki kadar ağır yaptırımlara maruz kalmıyorlarsa da yaşadıkları, bir Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararında “sivil ölüm” olarak nitelendirilmiştir. Bunun anlamı, kişinin biyolojik olarak yaşıyor olsa da “hukuken ölü” kabul edilmesidir.
Vicdani retçilerin temel hak ve özgürlüklerinin, “özüne dokunacak” derecede kısıtlanması anlamına gelen hukuka aykırı yaptırımlar, idari para cezaları ile sınırlı değil. Banka hesaplarına el konulması, işten çıkartılma, sigortalı bir işte çalışamama, eğitim hakkının engellenmesi, aynı suçlamayla birden çok kez yargılanma gibi cezalarla vicdani retçilerin hayatları abluka altına alınıyor.
Zorunlu askerliği reddetmek Hukuk’a ve Anayasa’ya uygun olmakla birlikte Haziran 2019’da yürürlüğe giren 7179 sayılı Askeralma Kanunu’na aykırı bir eylemdir. Amerikalı filozof John Rawls’ın tanımına uygun ifadeyle; devlet politikası ve uygulamasının değiştirilmesini hedefleyen, kamuya açık, aleni, şiddet dışı, meşru bir eylem, örnek bir sivil itaatsizliktir vicdani ret. Kamu vicdanına çağrıdır.
2013 yılında vicdani reddimi beyan eder, İslam inancım gereği bu ülkede askerlik yapmayacağımı açıklarken şu cümlelere yer vermiştim:
“Bir Müslüman olarak teorisini ve pratiğini tasvip etmediğim bir orduya katılmaya zorlanmam bir zulüm; bu zulme boyun eğmem ayrıca bir zulümdür.
İnsani ve İslami değerleri baskılaya gelmiş, sayısız darbelerle milyonlarca insana işkence etmiş, on binlercesini ‘meçhul’ etmiş, bu ülkedeki çoğunluklara ve azınlıklara, Müslüman olanlara ve olmayanlara türlü türlü eziyetler etmiş, geçmişi ve bugünü hak ihlalleriyle, hukuksuzluklarla dolu bir orduya katılmam düşünülemez.”
Bu satırları kaleme alırken aklımın ucundan geçmemiştir 3 yıl sonra darbe olacağı, “gerektiğinde ölmek ve öldürmek için” bizi çağırdıkları Türk Silahlı Kuvvetleri’nin içinden bir “terör örgütü” (“FETÖ”) çıkacağı, 15 Temmuz’un karanlığında parasını milletin verdiği silahların millete doğrultulacağı, 300 kişinin öleceği, öldürüleceği, 1500 kişinin yaralanacağı, ülkenin milyar dolarlar kaybedeceği, olağanüstü hal rejimine geçileceği, halen içinden çıkamadığımız derin bir hukuksuzluk girdabına çekileceği…
Bugün buradan bakınca olan biten hafızalarımızı tazelememize fazlasıyla imkân veriyor. Militarist devlet, askerlikle ilgili rıza devşirirken İslam’dan masum bir biçimde istifade etmenin çok ötesine geçmiştir her zaman. Başta “peygamber ocağı”, “şehitlik” gibi kavramlar olmak üzere her vesileyle İslam’ı istismar etmiştir. Vahiy dışı bir akılla tesis edilmiş bir rejimin din istismarına en başta Müslümanların itiraz etmesi gerekmez miydi?
Askerlik, mesleklerden bir meslektir. Profesyonel olarak icra edilmelidir. Gönüllü olarak katılmak isteyenlere kimsenin bir diyeceği olamaz. Yeter ki ehliyet ve liyakat, bir hak ve hakikat olsun, “Hukuk” konulsun ve korunsun.
Vicdani Ret zorunlu askerlik dayatması, angaryası karşısında naif bir meşru müdafaadan ibarettir bana kalırsa. Kadınların vicdani ret beyanlarını da önemsiyor, üçüncü kişi lehine meşru müdafaa olarak görüyorum.
Zorunlu askerlik kaldırılana kadar cezalandırma anlamına gelmeyecek, sivil, gerçekten faydalı bir kamu hizmeti ile geçiş süreci oluşturulmalı. Yoksa zaten kapitalist düzen içinde yoksul bırakılmış geniş halk kitleleri nefes almak için bile olsa, bu yıl 40 bin liraya tekabül eden bir bedeli ödemek zorunda.
Bir hakkı almak için mücadele etmemenin bedeli olarak “haraç” ya da “gizli vergi”, 40 bin lira, iyi para.
mehmet ali başaran 